Cercelez Destanı, 15. yüzyılda Bosna’da yaşamış olan, Ali Cercelez’in başından geçen olayların anlatıldığı bir destandır.Ancak, sonradan, Ali Cercelez olarak anlatılan kişiliğin; aslında, Bosnalı bir savaşçı olan Gürz İlyas olduğu ortaya çıkmıştır.

 Cercelez Destanı ile ilgili, 15. 16. ve 17. yüzyıla ait tarihi kaynaklar vardır.İlyas, “Gürz(Yiğitoğlu)” ünvanıyla anılmaktadır.Gürz İlyas, halk arasında hak ettiği üne kavuşmuş ve dillere destan olmuştur.Onun, çok sayıda mülke sahip olduğu ve bu mülklerinden çok büyük gelirler elde ettiği için, zamanının büyük derebeyleri arasında yer aldığı bilinmektedir.Ancak, Gürz İlyas’ın adı, 1468 yılından önceki sayım defterlerinde geçmez.Bu da, onun o tarihten önce; ya mal ve mülke sahip olmadığını, ya da kayıtlara, sadece ünvanı olan, “Gürz” olarak geçtiğini gösterir.

 Destanda, Gürz İlyas’ın yenilmez yiğitliğinin kanıtı olan, katıldığı savaşlar da anlatılmaktadır.O, bu savaşlara komutan olarak katılır.Bunlardan en önemlisi, Vuk Gırguroviç ile Macarlara karşı katıldığı savaştır.Macarlar, önceleri savaşta üstünlük sağlasalar da; sonradan, bu ikiliye karşı gelemeyerek kaçarlar.Gürz İlyas, 1491 ya da 1492 yılının başlarında, Yayçe’de Macarlara esir düşer.Budim’e gönderilir.Orada, yapılan işkenceden ölür.

 Cercelez destanı, İbrahim Peçevi’nin Tarih’inde de yer alır.Peçevi Tarih’inde, Müslüman Boşnak geleneğine ait Cercelez Destanı’nın, Budin kaynaklı olduğu belirtilmektedir.Destanın, 16. yüzyıl sonları ile 17. yüzyıl başlarında, Bosna ve Budin’de çok yaygın olduğundan söz edildikten sonra; Müslüman Bosnalıların, Gürz İlyas’a olan bağlılığı anlatılır.Gürz İlyas’tan, Evliya Çelebi de söz eder.Gürz İlyas’ı, Tanrı’nın yolunda savaşan bir yiğit olarak anlatır.Sonuçta, başvurulan kaynaklara göre; Cercelez destanının kahramanı Gürz İlyas, düşsel değil, gerçekten yaşamış bir kişidir.